Türk Dünyasında Ayın Gündemi (Şubat 2015)
— Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Hocalı Katliamı’nın 23. yıldönümünde Azerbaycan’daydı. Çavuşoğlu, Hocalı’da 613 kişinin Ermenilerce katledildiğini anımsatarak, “soykırımın yıl dönümünde buraya geldik. Hocalı’da katledilen kardeşlerimizi rahmetle anıyoruz” dedi. Bir soru üzerine, Erivan yönetiminin, Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin normalleştirilmesi amacıyla 2009’da imzalanan protokolleri, Anayasa Mahkemesi’ne götürerek, protokollerin içini boşalttığını kaydeden Çavuşoğlu; “Ermenistan samimiyet sınavından geçemedi. Komşularına karşı art niyetli olduğunu görüyoruz. Zaten protokollerin yürürlüğe girmesi için şartımız vardı. Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarından geri çekilmesi gerekiyordu. Bu şart yerine gelmeden, bizim protokolleri uygulamamız söz konusu değildi.” dedi. Çavuşoğlu, Ermenistan’ın kendi tutumu dolayısıyla bölgesel işbirliği mekanizmalarının dışında kaldığını da kaydetti. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov da, Türkiye’nin Güney Kafkasya’ya barış gelmesi için çalıştığını vurguladı.
— Türk Hava Yolları, 15 Mart’tan itibaren Sabiha Gökçe Havalimanı’ndan Bakü’ye sefer düzenleyecek. Böylece Kafkaslar’da Tiflis’ten sonra Azerbaycan’ın başkenti Bakü’den de Sabiha Gökçen Uluslararası Havalimanı’na uçuş imkanı sağlanacak. Seferler, haftanın 7 günü karşılıklı olarak gerçekleşecek.
— 1990’lı yıllardan başlayarak Kazakistan’ın Karaganda ve Jambil illerinde kendi askeri varlıkları için arazi kiralayan Rusya, bu ülkeyle olan askeri arazi anlaşmalarını yeniledi. Anlaşması yenilenen askeri araziler ve kira bedelleri Rusya Bakanlar Kurulunun resmi sitesinde yayınlandı.
— Güney Kıbrıs Rum Yönetimi ile Rusya kritik 11 anlaşmaya imza attı. Taraflar, aralarında Rus savaş gemilerine Akdeniz’de kolaylık sağlayacak anlaşmanın da bulunduğu 11 anlaşmayı imzaladı. İmzalanan askeri iş birliği anlaşmasına ilişkin açıklama yapan Putin, “İki ülke arasındaki askeri iş birliği ve Rus donanmasına ait gemilerin Kıbrıs limanlarına girmesi kimseye karşı bir hareket değil” dedi. Rum haber kaynaklarına göre, anlaşmalar Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in ikametgahında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Başkanı Nikos Anastasiadis ile Putin’in himayelerinde Rum Dışişleri Bakanı Yoannis Kasulidis ve Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov tarafından imzalandı. Rus savaş gemilerine sağlanacak kolaylıklarla ilgili anlaşma, daha önce bu tarz bir anlaşmanın hiç imzalanmamış olması nedeniyle dikkat çekiyor. Anlaşmalar, 2 ülkenin savunma bakanlıklarının işbirliğini ve özellikle de Rusya’ya, Rum Yönetimi denizcilik altyapısı düzeyinde kolaylıklar sağlanmasını öngörüyor ve Rusya’nın, Kıbrıs konusundaki tezini açıklıkla ortaya koyması açısından da önem taşıyor.
— Tacikistan İçişleri Bakanı Ramazan Rahimzoda’nın İran temasları sırsında iki ülke arasında emniyet işbirliği anlaşması imzalandı. Anlaşma kapsamında iki ülke içişleri bakanlıkları organize suçlar, terör, kara para ve yasadışı silah alış verişi gibi alanlarda ortak mücadele edecek. Görüşmede, Tacikistan İçişleri Bakanı Rahimzoda ve İran İçişleri Bakanı Abdulreza Rahmani her iki ülkenin de Afganistan ile sınırı bulunduğunu kaydederek, uyuşturucu maddelerinin yayılmasına karşı ortak mücadele alanlarında görüş alışverişinde bulundu.
— Çeçen ve İnguş halklarının tamamının 23 Şubat 1944 tarihinde, dönemin SSCB Genel Sekreteri Josef Stalin tarafından bir gecede evlerinden toplanarak Sibirya Steplerine sürgüne gönderilmesinin 71. yıl dönümü, Kayseri’de anıldı. Anma programı, Çeçen İçkerya Cumhuriyeti Türkiye Fahri Konsolosluğu tarafından gerçekleştirildi. Etkinliğe Kayseri, Maraş, Adana ve Ankara’dan gelen yaklaşık pek çok kişi katıldı. Avrupa Parlamentosu 2006 yılında 23 Şubat’ı Dünya Çeçenistan Günü kabul etmişti.
— Azerbaycan’ın Hocalı kasabasında, 23 yıl önce Ermeni askerlerince katledilen 613 kişi, Azerbaycan ve Türkiye başta olmak üzere çeşitli ülkelerde düzenlenen programlarla anıldı. Katliamla ilgili, Türkiye Büyük Millet Meclisi Dışişleri Komisyonu’nca yayınlanan bildiride, Hocalı Katliamının müsebbiplerinin uluslararası hukukta yargı önüne çıkması ve Ermenistan’a da işgal ettiği Azerbaycan topraklarından biran önce çekilmesi çağrısı yapıldı. “Ermenistan Cumhuriyeti Birliklerince gerçekleştirilen bu katliamı ve Azerbaycan topraklarının yıllardan beri devam eden işgalini kınıyoruz” denilen bildiride, şunlar kaydedildi: “İnsanlık tarihinin en kara sayfalarından biri olan Hocalı Katliamı sonuçları itibariyle bölgede barış, huzur, güvenlik ve istikrar açısından bugün için de bir sorun olma niteliğini korumaktadır. Sivil halka yöneltilen bu acımasız, insanlık dışı saldırganlık ve işgal neticesinde 1 milyona yakın Azerbaycanlı kardeşimiz yurtlarından ayrılmak zorunda kalmış ve 20 yılı aşkın süreden bu yana kaçkın hayatı yaşamaya mahkum edilmişlerdir. Olayın şahitleri, kurbanları hala hayattadır. Dolayısıyla Hocalı’da yaşanan olaylar tarihi bir olay değil, günümüzün bir gerçeği olarak görülmelidir”. 26 Şubat 1992’de Hocalı’ya giren Ermenistan ordusu, çocuklar ve kadınlar dahil 613 sivili katletmiş ve bin 275 kişiyi rehin almıştı.
— Rusya’ya çalışmaya giden yabancılar, göçmenlere getirilen kısıtlamalar ve ruble cinsinden ücretlerinin alım gücünün azalması yüzünden ülkelerine geri dönüyor. Bundan en fazla etkilenen ülkelerden biri de Kırgızistan. Rusya’da çalışan Kırgızların sayısı 540 bini buluyor ve göçmen işçilerin ülkelerine gönderdikleri para ülke ekonomisinin yüzde 20’sini oluşturuyor. Ancak son dönemde Rusya’da iş bulamayan vatandaşlarının geri dönüşü nedeniyle Kırgız ekonomisini zor durumda bıraktı. Özbekistan’da ise son günlerde artış gösteren cinayetlerin nedeni Rusya ve Kazakistan’dan çok sayıda göçmen işçinin dönüşüne bağlanıyor. Diğer taraftan, Dünya piyasalarında petrol fiyatlarının düşmesinin ardından Azerbaycan Merkez Bankası, 16 Şubat’ta dolara endeksli kur sistemini, dolar ve avroya endeksli kur sepeti sistemiyle değiştirmiş, bu gelişme sonrası, Azerbaycan para birimi manat, dolar karşısında değer kaybetmeye başlamıştı. Azerbaycan manatı, avro karşısında yüzde 33,8, dolar karşısında yüzde 33,9 değer kaybetti.
— Kosova bağımsızlığını kazanmasının yedinci yıldönümünü 17 Şubat’ta kutladı. Ancak ekonomik sıkıntılar nedeniyle bu yıl ülkede geçtiğimiz yıllardaki gibi gösterişli kutlamalar yoktu. Etkinliklerin pek çoğu daha mütevazıydı. Başta başkent Priştine ve Prizren başta olmak üzere; günler öncesinden süslenen meydanlardaki kutlama etkinlikleri bağımsızlık konseriyle başladı. Kosova’nın farklı bölgelerinden halk dansları topluluklarının bir araya geldiği konserde, özel performanslar sergilendi. Kutlamalar Priştine’de ve diğer kentlerde gün boyunca devam etti.
— Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev’in başkanı olduğu Nur Otan Partisi de, Halklar Asamblesi’nin 2016 yılında yapılacak devlet başkanlığı seçiminin bir yıl önce yapılması çağrısına destek verdi. Nur Otan Partisi Birinci Başkan Yardımcısı Bauirzhan Baibek, küresel dünyanın bir parçası olarak Kazakistan’ın dış etkenlerden olumsuz etkilendiğini belirterek, Halklar Asamblesi’nin ülkede birlik, uyum ve istikrarı güçlendirmek amacıyla devlet başkanlığı seçiminin planlanandan bir yıl önce yapılması için aldığı inisiyatifin doğru bir karar olduğunu vurguladı. Kazakistan’da 820 etnik ve kültürel birliği temsil eden Halklar Asamblesi, hafta sonu başkent Astana’da toplanmış ve gelecek yıl yapılması planlanan seçimin erkene alınması önerisinde bulunmuştu. Toplantının sonuç bildirgesinde Kazakistan para birimi tengenin ABD Dolar karşısındaki değer kaybı, Ukrayna krizinin bölgedeki etkileri ve petrol fiyatlarındaki düşüşün ülke için risk oluşturduğuna işaret edilmişti. Bildirgede ”Tüm Kazak halkını, vatandaşlarımızın refahını daha da artırmayı garanti eden Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev etrafında toplanmaya çağırıyoruz” denilmişti. Kazakistan’a 1995 Anayasası’yla getirilen başkanlık sistemine göre yasama meclisi, başkanın onayı olmadan faaliyette bulunamıyor. Kazakistan’da 2007’de yasamanın yetkilerini artıran anayasa değişiklikleri kabul edilmiş ve devlet başkanının görev süresi 7 yıldan 5 yıla indirilmişti. Nazarbayev, 2011’de oyların yüzde 95,55’ini alarak dördüncü kez başkan seçilmişti. Nazarbayev, 2016’da yapılacak devlet seçimlerinde aday olmayı planladığını açıklamıştı.
— İran Dışişleri Bakanı Zarif, resmi bir ziyaret için gittiği Azerbaycan’da Türkiye-Azerbaycan-İran ilişkilerine değindi. Zarif “Bakü ile işbirliğinin yanı sıra Türkiye ile birlikte üçlü bir işbirliği formatımız var. Bunu Rusya ile dörtlü formata çekebiliriz” dedi. Zarif, Ermenistan-Azerbaycan çatışmasına ve Yukarı Karabağ sorununa da değinerek İran’ın bu bölgede istikrar istediğini kaydetti. Zarif sorunun çözümü için İran’a rol düşerse komşu ülke olarak yardıma hazır olduklarını vurguladı. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar Memmedyarov da İran’la hem ikili hem de Türkiye ile birlikte üçlü işbirliğini sürdürdüklerini, bir sonraki Azerbaycan-Türkiye-İran Dışişleri Bakanları görüşmesinin yakın dönemde İran’da yapılacağını belirtti.
— Başbakan Davutoğlu, İslamabad’daki Çaklala Askeri Havalimanı’nda askeri törenle karşılandı. Davutoğlu ile Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Çevre ve Şehircilik Bakanı İdris Güllüce, Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız, Sağlık Bakanı Mehmet Müezzinoğlu, Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Lütfi Elvan, AK Parti Genel Başkan Yardımcısı Yasin Aktay, Van Milletvekili ve TBMM Pakistan Dostluk Grubu Başkanı Burhan Kayatürk ve AK Parti Sivas Milletvekili Ali Turan da Pakistan’a geldi. Başbakan Ahmet Davutoğlu, Pakistan ziyareti sırasında Pakistan Başbakanı Navaz Şerif’le 11 yeni anlaşma imzaladı. Türkiye ile Pakistan arasında var olan 40 anlaşmaya ilave olarak imzalanan 11 yeni anlaşma farklı başlıkları içeriyor.
— Türk Dünyası Belediyeler Birliği’nin, üyelerinin bulunduğu ülkelerdeki belediye başkanlarına yönelik olarak düzenlediği “Bilgi ve Tecrübe Paylaşımı Programları” devam ediyor. Bu çerçevede, 2015 yılının ilk programı Balkan Ülkelerindeki Birlik üyesi belediyeler için, “Atık Yönetimi/Geri Dönüşüm ve Meslek Edindirme Uygulamaları” konularında, 22-28 Şubat 2015 tarihleri arasında İstanbul ve Konya’da gerçekleştirildi. TİKA İşbirliğinde düzenlenen Programa Bosna-Hersek, Bulgaristan, Karadağ, Kosova ve Makedonya’dan 30 civarında Belediye Başkanı katıldı. Program süresince, katılımcı Belediye Başkanlarına, belirlenen konularla ilgili İstanbul Büyükşehir Belediyesi, Üsküdar, Selçuklu ve Bayrampaşa Belediyelerinin çalışmaları hakkında sunumlar yapıldı ve uygulamaları yerinde incelemeleri sağlandı. Başkanlar ayrıca İstanbul ve Konya’nın tarihi ve kültürel yerlerini görme imkanı da buldular.
— Ekonomi Bakanı Nihat Zeybekci, temaslarda bulunmak üzere gittiği Azerbaycan’da Ekonomi ve Sanayi Bakanı Şahin Mustafayev’le görüştü. Zeybekci, iki ülke arasındaki 5 milyar dolarlık dış ticaret hacminin 15 milyar dolara çıkarılması gerektiğini belirterek, “Bu rakam, kardeşliğimize yakışmıyor” dedi. Bugüne dek ilişkilerin geliştirilmesi için pek çok şey yapıldığını anlatan Zeybekçi mevcut durumun daha da iyiye götürülmesi gerektiğini vurguladı. Zeybekci, 1980’li yıllarda 2 milyar dolar civarında olan ihracatın bugün 170 milyar dolara ulaştığını, Türk endüstrisinin son 30 yılda dünyaya açıldığını ve dünyayla rekabet eder hale geldiğini vurguladı. Zeybekci, Azerbaycan ve Türkiye, tercihli ticaret veya serbest ticaret anlaşmasının imzalanması gerektiğini de vurguladı. Kademeli şekilde dünyaya açılmanın Azerbaycan’ı güçlendireceğini kaydeden Zeybekci, mart ayında Türkiye-Azerbaycan-Gürcistan ekonomi bakanlarının biraraya geleceğini de duyurdu. Hazar’ın dostluk ve ulaşım denizi haline getirilmesi gerektiğini kaydeden Zeybekçi, “ticaretin serbestleştirilmesi lazım. Bunu da ilk olarak tarım ürünlerinden başlatacağız. 2015’te bu konuda somut bir sonuca varmak istiyoruz. Ardındansa asıl hedefimiz iki ülke arasındaki ticaretin toptan serbest hale gelmesi dedi.
— Bosna Hersek Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi tarafından önceki gün başbakan olarak atanan Demokratik Eylem Partili Denis Zvizdiç, Temsilciler Meclisi’nden güvenoyu aldı. Bosna Hersek’te, 12 Ekim’de yapılan parlamento seçimlerinin ardından devlet düzeyinde hâlâ hükümet kurulamadı. Zvizdiç’in meclisten güvenoyu alarak başbakanlığa gelmesi, bu kapsamda atılan ilk somut adım oldu. Seçimlerin üzerinden yaklaşık dört ay geçmesine rağmen, iki entiteden biri olan Bosna Sırp Cumhuriyeti ve Bosna Hersek Federasyonu’nu oluşturan 10 kantondan Gorajde Kantonu ve Batı Hersek Kantonu dışında hükümetler hâlâ kurulamadı. Zvizdiç ülke sorunlarına gençler için çözüm bulmak zorunda olduklarını vurguladı.
— Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Yıldız, “Türki̇ye Azerbaycan Güney Gaz Kori̇doru Danışma Kurulu Toplantısı”na katılmak üzere Bakü’ye gitti. Toplantıya, İlham Aliyev, Yıldız ve Şefçoviç’in yanı sıra Azerbaycan Enerji Bakanı Natig Aliyev, Gürcistan Başbakan Yardımcısı ve Enerji Bakanı Kakhaber Kaladze, Yunanistan Çevre ve Enerji Bakanı Panagiotis Lafazanis, Arnavutluk Enerji ve Sanayi Bakanı Damian Gjiknuri, Bulgaristan Enerji Bakanı Temenujka Petkova ve İtalya Sanayi Bakan Yardımcısı Claudio De Vincenti de katıldı. Ayrıca, Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi ve Trans Adriyatik Doğalgaz Boru Hattı proje şirketlerinin son durumu da toplantıda ele alındı. Azerbaycan’dan başlayıp Türkiye’nin batı sınırında bitecek olan TANAP ile Şah Deniz gazını Türkiye sınırından Avrupa’ya taşıyacak olan TAP’ın ortakları olan şirketler ve projelerin geçtiği ülkelerin ilgili bakanları bu toplantıda görüş alışverişinde bulunacak.
— Manas Destanının tamamını seslendirerek adını dünyaya duyuran ‘Cusup Mamay’ Kırgızistan’da düzenlenen özel bir geceyle anıldı. Yusuf Mamay, Dünyaca ünlü Manas Destanını sonuna kadar eksiksiz olarak seslendirerek bir ilke imza atmıştı. Onun adını dünyaya duyurması ise 1940 yılında Manas Destanını üst üste yedi gece seslendirmesi oldu. Mamay, sekiz bölüm ve 18 ciltten oluşan destanın tümünü sesli ve görüntülü olarak kayıtlara geçirdi. “Yaşayan Homeros” olarak anılan Mamay, geçen yıl haziran ayında hayatını kaybetti. Kırgızistan Kültür Bakanlığı Yusuf Mamay için Başkent Bişkek’te bir anma gecesi düzenledi.
— İnternet fiyatlarını düşürecek Türksat 4B uydusu, 2015 yılı Haziran ayında uzaya fırlatılacak. Türksat AŞ Genel Müdürü Ensar Gül, haberleşme uydusunun, Baykonur Uzay Üssü’nden fırlatılmasının ardından yörüngede teslim alınacağını, uydunun Avrupa, Asya, Orta Doğu ile Türk Cumhuriyetlerini kapsayacağını söyledi.