Türk Dünyasında Ayın Gündemi (Kasım 2014)
— Karakum Çölünün tarihi kenti Merv, 2015 yılında Türk Dünyası’nın yeni başkenti olmaya hazır. Kazan’da gerçekleşen TÜRKSOY 32. Dönem Toplantısı’nda 2015 yılında Türk Dünyası Kültür Başkenti unvanının Türkmenistan’ın Merv kentine verilmesi kararlaştırıldı. Böylece Merv, Astana, Eskişehir ve Kazan’dan sonra Türk Dünyası Kültür Başkenti unvanını alan dördüncü kent oldu. Öte yandan, Tataristan’da düzenlenen ”2. Uluslararası Türkvizyon Şarkı Yarışması’nı Kazak sanatçı Dugalova kazandı. Başkent Kazan’da düzenlenen yarışmada, Janar Dugalova birinci, “Atlar Koşuyor” şarkısıyla Tataristan’ı temsil eden Aydar Süleyman ise ikinci oldu.
— Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenen Türkiye Kültür Haftası etkinlikleri, iki ülkeyi bir kez daha bu kez sanatla buluşturdu. Bakü’de açılan ve Anadolu’daki hayatı özgün karelerle anlatan fotoğraflardan oluşan sergi, Azerbaycanlılardan büyük ilgi gördü. Türk El Sanatları ve Türkiye’den Renkler adını taşıyan fotoğraf sergisinin bulunduğu alanda ayrıca Kütahyalı çini sanatçısı Kadir Eskiyolcu, Mardinli bakır ustası Yusuf Ercan ve Ankaralı ebru sanatçısı Hatice Yüksektepe de el sanatlarından örnekler sundu. Ayrıca Türkiye Kültür Haftası etkinlikleri kapsamında Devlet Tiyatrolarının “Nereye” ve “Meraklısı İçin Öyle Bir Hikaye” adlı iki oyunu Azerbaycanlı seyircilerin beğenisine sunuldu. Türk sinemasının ödüllü filmlerinin gösterildiği “Türkiye Kültür Haftası”nda, aşık atışmaları, halk ozanı ve zakir gösterimi etkinlikleri de yer aldı.
— Dünya Dış politikasının gündemindeki konulardan biri de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in Abhazya hamlesi. Gürcistan’ın tepkisini çeken ve Rusya ile sözde Abhazya Cumhuriyeti arasında imzalanan “müttefiklik ve stratejik ortaklık” anlaşması Abhazya’da da tepkilere neden oldu. Anlaşmaya göre, Rusya ve Abhazya “dış müdahaleye” karşı “ortak” askeri güç oluşturacak, Gürcistan sınırına askeri birlikler yerleştirilecek, Abhazya “yasaları” Avrasya Ekonomi İttifakı’nın normlarına göre reforma tabi tutulacak, Abhazların Rusya vatandaşlığına geçişi kolaylaşacak. Rusya Abhazya’ya her yıl 3 milyon ruble verecek. Muhalif ve milliyetçi Abhazlara göre bu anlaşma Rusya’nın Abhazya üzerindeki patronluğunun tescili anlamına geliyor. Bazı yorumcular anlaşmanın Abhazya’ya Ekim ayında sunulan ve protestolara neden olan taslakla aynı olduğunu bir-iki küçük değişikliğin Rusya’nın Abhazya’yı kendi küçük parçalarından biri olarak görmesi gerçeğini değiştirmediği görüşünde. Tiflis anlaşmayı Rusya’nın Abhazya’yı ilhakı yönünde bir adım olarak yorumlarken Soçi’de imzalanan anlaşmaya Batı’dan da tepkiler geliyor. ABD ve AB bu anlaşmanın meşru olmadığını, Abhazya ve Güney Osetya’nın Gürcistan’ın ayrılmaz parçası olduğunu dile açıklarken NATO ise bu anlaşmayı tanımadıklarını, Rusya’yı Abhazya ve Güney Osetya’yı tanıma kararından vazgeçmeye, kendi askerlerini Gürcistan’dan çekmeye çağırdıklarını bildirdi.
— Bosna Hersek Cumhuriyeti’nin Cumhuriyet Bayramı Saraybosna ve İstanbul’da kutlandı. İstanbul’da Genç Boşnaklar Derneği, Başbakanlık Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı ve Fatih Belediyesi işbirliğiyle düzenlenen etkinlikte “Bosna” isimli bir de resim sergisi açıldı. Kutlamalara Başbakan Yardımcısı Numan Kurtulmuş ve Bosna Hersek Federasyonu Kültür ve Spor Bakanı Salmir Kaplan da katıldı.
— Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Cemil Çiçek, Makedonya Meclis Başkanı Trayko Velyanovski’nin davetlisi olarak Makedonya’ya gitti. Burada Türk işadamları, sivil toplum kuruluş temsilcileri ve medya mensupları ile bir araya gelen Çiçek, Makedonya’daki Besa Partisi’nin “Türkiye’deki iktidar partisi tarafından kurulduğuna dair iddiaları sert bir şekilde yalanladı. Makedonya ziyareti kapsamında Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı Üsküp Program Koordinatörlüğünü de ziyaret eden Çiçek daha sonra Arnavutluk’a geçti. Çiçek, resmi temaslarda bulunmak üzere geldiği Arnavutluk’ta Meclis Başkanı İlir Meta ile bir araya geldi.
— Ukrayna Parlamentosu Milletvekili ve Kırım Tatar Türklerinin Lideri Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Başbakan Ahmet Davutoğlu tarafından kabul edildi.
— Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin, 1 Aralık’ta yapılacak Türkiye Cumhuriyeti-Rusya Federasyonu Üst Düzey İşbirliği Konseyinin 5. toplantısına katılmak üzere Türkiye’ye gelecek. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin’in eşbaşkanlıklarında, iki ülkeden ilgili bakanların da katılımıyla düzenlenecek olan toplantının gündemi Türkiye ve Rusya arasındaki ikili ilişkiler olacak.
— Moskova’da düzenlenen Türkiye-Rusya Karma Ekonomik Komisyonu 13. Dönem Toplantısı’na katılan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın Rusya’dan gelen doğalgaz konusunda açıklamalar yaptı. Yıldız, “Batı hattından günlük 42 milyon yerine, 26-28 milyon metreküp seviyesinde gaz alıyoruz. Bu bizim için iyi bir şey değil. Sorun 3 haftadan bu yana böyle devam ediyor. Ümidim ve inancım Gazprom’un bunu kısa zamanda telafi edeceği yönündedir. Biz isteklerimizi kendilerine ilettik. Gazın miktarı en az kontrakt miktarı kadar olmalıdır” dedi. Yıldız, Türkiye’nin IŞID petrolü aldığı yolundaki iddiaları da, Türkiye’nin itibarını sarsmaya yönelik davranışlar olarak niteledi.
— Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin 31’inci kuruluş yıl dönümü, Lefkoşa’da kutlandı. KKTC Cumhurbaşkanı Derviş Eroğlu, kutlama töreninde bağımsızlık mesajlarını yineledi. Eroğlu, Garanti Anlaşması dışında başka bir devletin ya da uluslararası örgütün garantörlüğüne izin vermeyeceklerini belirterek, “Anavatan Türkiye’den gelen bu güvence bizim de müzakere masasında güçlü bir biçimde mevcut garanti sistemini savunmamıza yardımcı olmaktadır” dedi. Törene Türkiye adına Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri Fahri Kasırga, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Cemil Çiçek ve Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç katıldı.
Öte yandan, “IV. Türk Dili Konuşan Ülkeler ve Topluluklar Medya Forumu” Girne’de yapıldı. Üç gün süren foruma, Türk dünyasından 21 devlet ve topluluk adına yaklaşık 100 basın mensubu katıldı.
— Yaklaşık 500 bin tutuklunun bulunduğu Özbekistan’da genel af ilan edildi. Anayasa günü nedeniyle Özbekistan Meclisi’nce ilan edilen affın kaç kişiyi kapsayacağı henüz açıklanmadı. Özbekistan geçen yıl da af ilan etmiş, 69 bin 500 kişi bu aftan yararlanmıştı. Af kapsamına siyasi ve dini nedenlerden tutuklananların girmediği Özbekistan’da en az 18 bin kişi muhalif siyasi görüşleri ve dini nedenlerden dolayı cezaevlerinde bulunuyor.
— İkinci Uluslararası Boğaziçi Film Festivali önemli bir etkinliğe ev sahipliği yaptı. Festival kapsamında düzenlenen “Turkuaz Sinema” etkinliği geniş bir coğrafyadan seçilen pek çok film, Türk Dünyasından on altı sinemacı ve izleyicileri bir araya getirdi. Türk Dünyası Sineması’nın önemli yönetmenlerinden biri olan Hocakulu Narlıyev ve eşi oyuncu Maya Aymedova da festivalin konukları arasında yer aldı. Türkmen, Kırgız, Özbek, Tacik, Kazak, Tatar, Yakut, Başkurdistan ve Çin Uygur Özerk Bölgesi sinemalarından örneklerin yer alacağı “Turkuaz Sinema” etkinliğinde izleyiciyle buluşacak filmlerden birkaçı şöyle: Yaşlı Adam ve Begars Yelubayev, Küçük Avcı, Seni Hatırlıyorum, Kurmanjan Datka, Dervişin Kayıtları, Bibinur ve Ramil Tuhvatullin, Boş Ayna, Telgraf ve Dekkan Ruhları.
— Bosna Hersek Devlet Başkanlığı Konsey üyeleri görevlerine başladı. 12 Ekim’de yapılan seçimlerde, Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi üyeliğine seçilen Bakir İzzetbegoviç, Dragan Çoviç ve Mladen İvaniç, dört yıl sürecek görevlerine başlamadan önce yemin etti. Cumhurbaşkanlığı binasındaki törende, Bakir İzzetbegoviç, Dragan Çoviç ve Mladen İvaniç birer konuşma yaptı. Önümüzdeki yıl Bosna’da savaşı bitiren Dayton Barış Antlaşması’nın imzalanmasının 20. yıl dönümünün kutlanacağını hatırlatan İzzetbegoviç, karşılıklı güvensizlik ve korku duygusundan kurtulmak, ileri doğru adım atmak, kötü bir atmosfer yaratan gereksiz polemiklere son vermek için fazla zamanlarının kalmadığını söyledi. Bu arada, Üçlü Devlet Başkanlığı Konseyi Başkanlığı görevi de Boşnak üye Bakir İzzetbegoviç’ten Sırp üye Mladen İvaniç’e devredildi. İvaniç, sekiz ay boyunca yürüteceği konsey başkanlığı görevini daha sonra Hırvat üye Dragan Çoviç’e devredecek.
— Türk Dünyası 2014 Kültür Başkenti olan Kazan, 2. Uluslararası Türkvizyon Şarkı Yarışması’nın yarı finaline ev sahipliği yaptı. Türkiye, Kazakistan, Azerbaycan, Kırgızistan, Özbekistan, Rusya, Tataristan gibi ülkelerden toplam 24 temsilcinin katıldığı yarışma 19 Kasım’da başladı. Yarışmayı kazanan ülkenin solisti, altın heykelciğin yeni sahibi olacak.
— Tarih; 14 Kasım 1944… Ölüm trenleri yolda. Gürcistan’ın Ahıska Bölgesinden yola çıkan bu trenlerin taşıdığı 86 bin kişinin çoğu kadın, çocuk ve yaşlı. Onların 20 bini, trenler daha Orta Asya’ya varamadan yolda öldü. Ahıska Türkleri, sürgünden 70 yıl sonra bu trajik olayı anmak için Josef Stalin’in emri verdiği kentte Moskova’da bir araya geldi. Anma Programı sürgünde hayatını kaybedenlere saygı duruşuyla başladı. Sürgün dönemi fotoğraflarının da sergilendiği toplantıya katılanlar, anavatanları Ahıska bölgesine dönme taleplerini tekrarlayarak dünya kamuoyuna duyarlılık çağrısında bulundu.
— Kırım Tatarlarının durumu Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun gündeminde. Türkiye- Ukrayna Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey’in alt organı olan Ortak Stratejik Planlama Grubu’nun üçüncü toplantısına katılan Çavuşoğlu burada Kırım Tatarlarına ilişkin kaygılarını dile getirdi. Kırım Tatar Meclisi’nin baskı altında tutulmasını eleştiren Çavuşoğlu, “Kırım’ın illegal bir şekilde ilhakını kesinlikle tanımıyoruz ve tanımayacağız. Tanıma olmadan Kırım Tatarlarına neler yapabileceğimizi Ukraynalı yetkililerle görüşüyoruz. Heyetler arası görüşmemizde de bunu değerlendirdik. Biz bu ilhakın tanınmasına karşıyız ama bölgedeki halkların da tam anlamıyla izole olmaması gerektiğini düşünüyoruz ve bu konudaki adımlarımızı Ukrayna ile işbirliği içerisinde, görüş alışverişi yaparak atmak istiyoruz” dedi.
— Çin’in başkenti Pekin’de yapılan Tacik-Çin zirvesinde, iki ülke arasında çeşitli anlaşmalara imza atıldı. Anlaşmalar, Çin’in Tacikistan’a kolay kredi vermesini, Duşanbe-Kurgan-Tube demiryolu ikinci aşamasının yapımı, Devlet Kuruluşu olan “Tacik alüminyum Şirketi”nin modernizasyonu ve Duşanbe elektrik istasyonun inşaatı için Çin hükümetinin kredi vermesini öngörüyor. Zirvede biraraya gelen, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman ve Çin Halk Cumhuriyeti lideri Xi Chinping 2020’ye kadar ekonomik işbirliği programının uygulanması konusunu da ele aldı.
— İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, Azerbaycan’a ilk resmi ziyaretini gerçekleştirdi. Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev tarafından resmi törenle karşılanan Ruhani’nin gündeminde, elektrik alımı ve nakli, sınır nehirlerinin kullanılması, gümrük ilişkilerinin düzenlenmesi, ulaştırma, enerji ve turizm konularıyla iki ülke arasında petrol ve doğalgaz nakli ile ilgili anlaşmaların imzalanması var.
— Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev ve Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhammedov, iki ülke arasındaki ilişkileri güçlendirme kararı aldı. İki lider, Atambayev’in Aşkabat ziyareti sırasında ekonomik ilişkilere yeni boyut kazandıracak “Hükümetlerarası Ekonomik Komisyon”un kurulmasına karar verdi. Türkmen lider Berdimuhamedov, “kardeş ülke” diye tanımladığı Kırgızistan’a yardım etmeye hazır olduklarını, enerji zengini ülkesinin yakın zamanda elektrik sıkıntısı çeken Kırgızistan’a elektrik ihraç etmeye başlayacağını açıkladı. Görüşmede, Kazakistan-Türkmenistan-İran demiryolu hattına Kırgızistan’ın da katılımının ele alındığı, bunun iki ülke arasındaki ilişkilere katkı sağlayacağı ifade edildi.
— Kırgızistan Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev, resmi bir ziyaret için Kazakistan’a gitti. Ziyaret, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in daveti üzerine gerçekleşti. Nazarbayev, ikili görüşme sırasında, Atambayev’e ülkeler arasındaki ikili siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkileri geliştirmeye sağladığı katkı için Birinci derece “Dostluk” nişanını sundu. Ziyaret sırasında ayrıca Kırgızistan-Kazakistan Devletlerarası Yüksek Konseyi 4. oturumu da gerçekleşti. Oturumda işbirliğine üç belgeye imza atıldı.
— Siyasi baskılar nedeniyle Buşehr Nükleer santralini 13 yıl gecikmeyle tamamlayan Rusya, İran’da 2 yeni nükleer enerji santrali daha inşa etmeye hazırlanıyor. Santrallerin inşasına ilişkin anlaşma Moskova’da imzalandı. İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Salihi, iki ülke arasında nükleer işbirliğinin artırılmasını da öngören anlaşmaya ilişkin olarak, “ilişkiler açısından dönüm noktası” ifadesini kullandı. Salihi, “Toplamda, Buşehr’de 5 nükleer enerji santrali inşa edilecek ancak bu anlaşmada bunlardan ikisinin inşası karara bağlandı” dedi.
— Gürcistan yeni bir siyasi krizle karşı karşıya… Gürcistan’da Savunma Bakanı İrakli Alasaniya’nın, Başbakan Garibaşvili tarafından yolsuzlukla suçlanarak görevden alınmasının ardından iki bakanın istifasıyla büyüyen kriz, “Gürcü Hayali” koalisyonunu parçaladı. Koalisyona 10 milletvekiliyle destek veren ve batı yanlısı politikalarıyla bilinen Özgür Demokratlar Partisi hükümetten ayrıldı. Böylece 150 sandalyeli Mecliste hükümet çoğunluğu kalmadı. 2012’de genel, 2013’de ise cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanan “Gürcü Hayali” koalisyon hükümetine altı siyasi parti destek veriyordu.
— Bulgaristan’da 5 Ekim’deki erken genel seçimin ardından koalisyon hükümeti için ilk adım atıldı. Bulgaristan Cumhurbaşkanı Rosen Plevneliev, yeni hükümeti kurma görevini en çok oyu alan GERB partisinin lideri Boyko Borisov’a verdi. Yeni koalisyon hükümeti için destek arayışlarını sürdüren Borisov, olası ortakları aşırı milliyetçi Vatansever Cephesi ve sağcı Reformcu Blokla son bir kez görüşeceğini, hesaplarının tutmaması halinde görevden vazgeçebileceğini söyledi. Muhalefette kalan ve çoğunluğunu Türklerin oluşturduğu Halk ve Özgürlükler Hareketi ise olası koalisyonu desteklemeyeceğini daha önce açıklamıştı.
— Aral Gölü’nün yaşadığı trajedi dünya gündeminde… 28-29 Ekim’de Özbekistan’da düzenlenen “Aral Gölü Havzası’ndaki Çevre Felaketini Azaltmak İçin İşbirliğini Geliştirme” uluslararası konferansı olumlu sonuçlar verdi. Uluslararası çevre kuruluşları Aral Gölü’nü kurtarmak için 3 milyar dolar yardımda bulunacak. Konferans sonunda Aral Gölü’nü Kurtarma Fonu (ADKF), Özbekistan hükümeti ve ilgili devlet kuruluşları arasında bu ekolojik felaketle mücadeleyi öngören 30’a yakın anlaşma imzalandı. 2011-2015 döneminde BM, Dünya Bankası, Asya Kalkınma Bankası, Avrupa Birliği ve diğer bağışçı ülkelerin katılımı ile Aral Gölü’nü kurtarmak için 300’den fazla yeni projenin uygulanması bekleniyor. Bu projelerin maliyeti yaklaşık 8,5 milyar dolar. Öte yandan TİKA da Aral Gölü trajedisine duyarsız kalmadı. Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı, Özbekistan’da, Aral Gölü Felaketi nedeniyle zarar gören bölge halkına sağlık, tarım ve hayvancılık projelerinde kullanılmak üzere 8 ile10 milyon dolar arasında yardım yapacak.
— Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Kırgızistan Büyükelçisi İbragim Junusov’u Çankaya Köşkü’nde kabul etti. Kabulde Cumhurbaşkanı Erdoğan’a Güven Mektubu’nu sunan ve ülkesinde tanınmış bir müzisyen olan Büyükelçi Junusov bir dönem Kültür ve Turizm Bakanı olarak da görev yapmıştı.
— 2014 yılı İslam Dünyası Kültür Başkenti olan Bişkek, İslam Dünyası Filmleri Festivaline ev sahipliği yapıyor. 13 ülkeden 9 filmin gösterileceği festival, ‘Mekke’ye Yolculuk’ filmiyle açıldı. İranlı sinemacı Reza Mirkarimi’nin ‘Küpşeker’, Hindistanlı sinemacı Salim Ahamet’in bir Müslümanın hacca gitme hayalini anlatan ‘Adam’ın Oğlu, Abu’, İranlı rejisör Salem Salavati’nin ödüllü filmi ‘Geçen Kış’, Dilovar Sultanov’un ‘Beyaz Serçe’, Kırgızistanlı Gülmira Asanbekova’nın ‘Ak Kuğu’ filmleri de İslam Dünyası Filmleri Festivali’nde izleyiciyle buluşacak filmler arasında.
— Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanı sıfatıyla Türkmenistan’a ilk resmi ziyaretini gerçekleştirdi. Ziyaret Türkmenistan Devlet Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov’un daveti üzerine gerçekleşti. 6-7 Kasım’da gerçekleşen ziyaretin ardından iki ülke arasında işbirliğini geliştirecek bir dizi anlaşmaya imza atıldı.
— Irak Kürt Bölgesel Yönetimi Parlamentosu, Türkçenin Türkmen lehçesinin, resmi dil olarak kullanılmasını kabul etti. Irak Türkmen Cephesi Milletvekili Aydın Maruf, yasanın son derece önemli olduğuna ve Erbil ile Süleymaniye’deki Türkmenler için önemli bir süreç başlattığına dikkat çekti. Maruf, Türkçe’nin eğitim dili olarak kullanılması konusunda da yeterli altyapıya sahip bulunduklarını kaydetti.